“Circulair werken is een nieuw en moeilijk thema. Maar het is ook een feestje, we krijgen veel complimenten,” merkt adviseur duurzame installaties Monique Dorresteijn op. Vanuit Rijkswaterstaat GPO werkt ze aan het megaproject Tunnelrenovaties Zuid-Holland (PTZ). “We prikkelen de opdrachtnemer om met gebruikte materialen te werken. Het is telkens zoeken hoe je dat voor elkaar krijgt.” Pionieren levert mooie kansen op. Want hoe geef je bijvoorbeeld een tweede leven aan oude tunnelkabels, camera’s en ventilatoren?
Ambitie vaststellen
De meeste tunnels in Zuid-Holland zijn gebouwd in de tweede helft van de vorige eeuw of begin deze eeuw. Een grootschalige tunnelrenovatie is daarom nu aan de orde. Voor Rijkswaterstaat is dit een uitgelezen kans om de renovaties zo duurzaam mogelijk op te pakken, maar hoe doe je dat? De renovatie bestaat voor het grootste deel uit het vervangen van alle tunnelinstallaties. Het inzetten van circulaire oplossingen of het hergebruiken van installaties is geen dagelijkse praktijk en levert nieuwe inzichten op. “Dat begint bij de ambitie voor circulariteit. Wij hebben in de planfase al vastgesteld wat we willen bereiken.”
Lessen en ervaringen meenemen
De renovatie van de Noordtunnel is nu nog in de aanbestedingsfase. Als het contract gegund is, gaat het projectteam meteen in gesprek met de aannemer over de duurzaamheidsambities. “We leren van elke tunnel en nemen die ervaringen mee naar de volgende tunnels,” vertelt Monique. “Voor elke renovatie leggen we de lat hoger voor circulariteit. Zo onderzoeken we bijvoorbeeld of we de materialen van de ene tunnel opnieuw kunnen gebruiken in de volgende tunnel. De uitdaging voor ons is om uit te zoeken of de installaties ergens anders passen en wat de resterende kwaliteit is.”
VOICE-OVER: Rijkswaterstaat renoveert en vervangt de komende jaren
een flink aantal tunnels, bruggen en viaducten.
Dit als onderdeel van de grootschalige onderhoudsopgave
waarin Rijkswaterstaat door het hele land honderd objecten aanpakt.
In Zuid-Holland alleen al
gaat het om dertien bruggen, twaalf wegen en acht tunnels.
De Heinenoordtunnel in de A29 wordt als eerste tunnel in 2023 en 2024 gerenoveerd.
Bij deze renovatie wordt voor het eerst een generiek en herbruikbaar systeem
voor de bediening, besturing en bewaking van tunnels ontwikkeld en toegepast.
Na een succesvolle implementatie
kan besloten worden om dit systeem toepasbaar te maken
voor andere tunnels in Zuid-Holland die gerenoveerd worden.
Na of deels parallel aan de renovatie van de Heinenoordtunnel
kan het project Tunnelrenovaties Zuid-Holland oftewel PTZ
buiten van start met de uitvoering.
Onder PTZ vallen zeven tunnels, dit zijn de Drechttunnel, de Noordtunnel,
de eerste en tweede Beneluxtunnel, de Sijtwendetunnel,
de tweede Heinenoordtunnel, de Botlektunnel en de Thomassentunnel.
De tunnels zijn belangrijke schakels in het netwerk.
Ze zijn van belang voor lokaal, regionaal, nationaal en internationaal verkeer.
Elke tunnel is uniek en heeft z'n eigen kenmerken.
Er liggen tunnels onder water of onder land.
Ze liggen in landelijk, stedelijk of industrieel gebied
en ze hebben meerdere buizen.
Soms aparte buizen voor fietsers en wandelaars.
(Twee fietsers.)
De meeste tunnels zijn in de tweede helft van de vorige eeuw
of begin deze eeuw gebouwd.
De technische installaties en systemen zijn toe aan vervanging en een upgrade
en mogelijk hebben de constructies ook een opknapbeurt nodig.
(Auto's rijden een tunnel uit.)
En door bij de renovaties te streven naar standaardisering
van de installaties en een generiek en herbruikbaar systeem
voor de bediening, besturing en bewaking,
wordt het tunnelbeheer en -onderhoud in de toekomst efficiënter.
(De ingang van een tunnel.)
We renoveren de meeste tunnels conform de meest recente Landelijke Tunnelstandaard
en we maken direct van de gelegenheid gebruik om de tunnels duurzamer te maken.
Waar mogelijk passen we ook innovaties toe.
Hierbij kijken we ook naar de eerdere opgedane ervaringen bij andere renovaties.
Dat de renovaties hinder zullen veroorzaken, is onvermijdelijk,
maar wat de hinder precies zal zijn, is medeafhankelijk van de uitvoeringswijze
en het aantal afsluitingen.
Per renovatie zal daarom met alle betrokken partijen gekeken moeten worden
hoe de hinder te beperken.
Denk aan werken in verkeersluwe perioden, slim bouwen en slim plannen
en aan het treffen van mobiliteits- en bereikbaarheidsmaatregelen.
En ook hier zullen we gebruikmaken van onze ervaringen
van de renovatie van de Heinenoordtunnel in de A29.
(Auto's rijden een tunnel uit en een andere in.)
Door de tunnels te renoveren, zorgen we met elkaar voor een robuust netwerk
met toekomstbestendige, duurzame en onderhoudsvriendelijke tunnels
en houden we Zuid-Holland bereikbaar, nu en in de toekomst.
(Beeldtekst: Zuid-Holland bereikbaar, nu en in de toekomst. Op een kaart van Zuid-Holland zijn de verschillende tunnels aangeduid met een kleine foto. De kaart begint bij de Sijtwendetunnel en schuift dan langzaam door naar beneden zodat de locatie van elke tunnel zichtbaar wordt.)
OPGEWEKTE MUZIEK
DE OPGEWEKTE MUZIEK SPEELT NOG EVEN VERDER EN STOPT DAN
(De kaart is nu uitgezoomd en laat alle tunnels zien. Het Nederlandse wapenschild met daarnaast: Rijkswaterstaat. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Het beeld wordt geel met wit. Beeldtekst: Meer informatie? Kijk op rijkswaterstaat.nl. Een productie van Rijkswaterstaat. Copyright 2021.)
Vroeg beginnen met circulair werken
Een duurzaam en circulair ontwerp is een eerste stap om de milieu-impact te verkleinen. Het projectteam gebruikt hiervoor twee instrumenten: de duurzaamheidseisen en milieukostenindicator (MKI). “We vragen de opdrachtnemer niet alleen om optimalisaties, maar ook om een plan voor de vrijkomende materialen,” legt Monique uit. Circulair werken begint al vroeg in het project met randvoorwaarden. “Zowel voor de materialen die uit de tunnel komen als voor de materialen die er weer ingaan, moet je nadenken over circulariteit,” merkt ze op. Haar ervaring is dat het grootste milieuvoordeel ontstaat door hergebruik van installaties. “De wens om deze opnieuw te gebruiken moet je dan wel voorschrijven aan de opdrachtnemer. Maar dat betekent dat je dan wel vroeg in het project moet weten of deze materialen nog in goede staat zijn. Die controle doe je vóórdat de renovatie begint, oftewel in de ‘doorgrondfase’. Zo voorkom je dat materialen in de recyclingbak terechtkomen.”
Kabels modulair opbouwen
Bij de renovatie van de tunnel komen vele honderden kilometers koperkabels vrij. Het was volgens Monique een uitdaging om hiervoor een toepassing te vinden en te zorgen dat niet weer dezelfde kilometers kabels naar binnen worden gesjouwd. “Hier hebben we een doorbraak mee bereikt door een andere aanpak,” vertelt ze. “In plaats van één hoofdaansluiting voor alle installaties kozen we voor meerdere aansluitpunten. Zo konden we modulair bouwen met de bestaande kabels. Het gaat om een grote hoeveelheid aan te sluiten installaties. Het leverde een besparing op van 30 tot 50% aan kabels. We zijn er trots op.”
Geen gouden bergen vragen
Monique heeft de wens om bij de volgende aanbesteding niet alleen de opdrachtnemer, maar ook alle marktpartijen te stimuleren om circulaire materialen te leveren. “Dat is complex, want we moeten rekening houden met allerlei veiligheidsaspecten. Prikkels inbouwen in een contract is moeilijk. En je moet ook voorkomen dat je gouden bergen vraagt, die er niet zijn. Wat wel goed werkt, is om op tijd samen met de opdrachtnemer alle stappen te doorlopen, om te bepalen of iets weggegooid mag worden.”
Camera’s en tunnelventilatoren
De ambitie is om zoveel mogelijk vrijgekomen materialen opnieuw in te zetten, bij voorkeur op een hoogwaardige manier. Materialen die niet direct hergebruikt kunnen worden, worden gedemonteerd en gerecycled. Voor sommige installaties is de uitdaging groter, vooral wanneer het gaat om verouderde systemen die lastig opnieuw te gebruiken zijn in tunnels met hoge veiligheidseisen. “Zo hebben we 150 camera’s en 10 tunnelventilatoren,” illustreert Monique, “Daar hebben we niet zomaar een oplossing voor. Als je uitsluit dat het materiaal aan de aannemer vervalt, dan moeten we er zelf mee naar een recyclebedrijf. Terwijl aannemers deze materialen, zoals een camera of computerkast, misschien prima kunnen hergebruiken in andere projecten. Het is ingewikkeld, en we zoeken nog naar de beste manier om dit te stimuleren.”
Vrijelijk ideeën uitwisselen
Het Centrum Ondergronds Bouwen (COB) levert veel kennis over nieuwe toepassingen. Monique ziet ook dat experts van aannemers en ingenieursbureaus steeds vaker ideeën vrijelijk uitwisselen. “Het blijft pionieren en zelf ontdekken, en dat maakt ons werk zo leuk. Het projectteam krijgt er veel energie van én complimenten.”
