Bouwen aan een gezonde stad

Op de driewieler naar school

‘Bij gezonde verstedelijking staat het ontwerpen vanuit de gebruiker centraal. Hoe kun je ervoor zorgen dat mensen in een groene en duurzame stad kunnen wonen en werken? Voor mij is een mooi, richtinggevend beeld dat van een kind dat veilig op de driewieler naar school gaat. Hoe richt je een stad zo in dat dit mogelijk is?’

Al langer op de agenda

‘Binnen het Ministerie van Infrastructuur en Milieu werd – na de fusie van de ministeries van Verkeer en Waterstaat en VROM, Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer – gezocht naar nieuwe, strategisch verbindende thema’s binnen dit toen nieuwe ministerie. De ontwikkeling van een gezonde stad is zo een strategisch dossier geworden.’

Gezamenlijke zoektocht

‘Omdat de gezonde stad ook in Utrecht al langer in de belangstelling staat, zijn Rijkswaterstaat en de gemeente 2 jaar terug begonnen aan een gezamenlijke zoektocht naar gezonde verstedelijking. Samen met de stad – bewoners, bezoekers, bedrijven en kennisinstellingen – willen we van het stationsgebied aan de Jaarbeurszijde van Utrecht Centraal een statement maken. Aan de hand van dit gebied willen we met elkaar laten zien dat zo’n gezonde stad nu én in de toekomst mogelijk is.’

Werkexcursie

‘Over gezonde verstedelijking bestaan verschillende ideeën. Het is best een abstract onderwerp. Om te ontdekken welke verschillende beelden betrokken partijen bij een gezonde stad hebben, zijn we bij de start van het project een middagje fietsend en wandelend door het Utrechtse stationsgebied gegaan. Zo kun je “uit de taal stappen” en echt ontdekken hoe mensen de stad ervaren en welke mogelijkheden zij zien. De uitkomsten van deze werkexcursie hebben we met elkaar gedeeld en zijn de basis geweest voor de beginfase van het project.’

3D-kijkdoos

‘Om de dialoog over de gezonde stad nog verder te stimuleren, heeft stedenbouwkundig ontwerpbureau POSAD een toolbox met ruimtelijke ingrepen ontwikkeld. Met de toolbox kunnen we kansen en kwaliteiten van een wijk of straat in beeld brengen. Hierdoor kunnen we tot een gezond stadsontwerp komen, dat aansluit bij de ideeën van alle betrokkenen. Met enige fantasie zou je de toolbox een soort 3D-kijkdoos kunnen noemen, met welkome perspectieven voor het stationsgebied rondom de Jaarbeurs.’

Nieuwe evenwichten

‘Je ziet dat de scheidslijn tussen private en publieke ruimtes steeds meer gaat vervagen. Zo ontstaan nieuwe evenwichten in de stad. Nieuwe sociale ontmoetingsruimtes. De Jaarbeurs was vroeger een plek waar je alleen een tentoonstelling bezocht. Nu is het ook een drukbezochte ontmoetingsplek aan de westkant van het station. De stationshal is al lang niet alleen meer een overstapmachine. Steeds meer wordt het een plek om even te verblijven. In het hoofdkantoor van de Rabobank kon je jarenlang kunst bekijken. Ook in de hal van het stadskantoor zijn nu exposities te zien. Zo kan de publieke ruimte misschien meer ruimte bieden voor zakelijke ontmoetingen. Even een lunchgesprek op de Utrechtse trappen bij het Jaarbeursplein. Of een wandelend overleg door het – straks – nieuwe stadscentrum West.’

Samen verder komen

‘Bij gezonde verstedelijking spelen veel, soms tegenstrijdige belangen. Het is belangrijk om dilemma’s met elkaar te delen. Want alleen kun je snel gaan, maar samen kom je verder.’

Elkaar versterken

‘Rijkswaterstaat zet in op een duurzame leefomgeving. De gezonde stad is een thema hierbinnen. Theo van de Gazelle, hoofdingenieur-directeur van Rijkswaterstaat Midden-Nederland, is hierover in gesprek gegaan met een wethouder van de gemeente Utrecht. Al vrij snel bleek dat beide partijen met dezelfde onderwerpen – duurzaamheid en gezondheid – bezig zijn. Om elkaar te versterken, is besloten om hier samen verder mee aan te slag te gaan.’

Nieuwe verbindingen

‘Bij de ontwikkeling van een gezonde stad moet je met heel veel aspecten rekening houden en deze met elkaar verbinden. Denk aan klimaat, ruimtelijke ordening, bereikbaarheid, energie, economie en gezondheid. In de toolbox van POSAD staat bijvoorbeeld een ruimtelijke ingreep om verspreid door de stad kleine parkjes met bankjes en drinkwater aan te leggen. Veel ouderen zien er tegenop om langere afstanden af te leggen naar voorzieningen. Voor hen is het prettig om halverwege even uit te kunnen rusten en wat te kunnen drinken. Zo’n parkje stimuleert dus tot bewegen. En gaat vereenzaming tegen, omdat ouderen minder binnen blijven zitten.’

Integrale oplossingen

‘In de gezonde stad hangt veel met elkaar samen. Stel dat we besluiten dat kinderen met de fiets naar school moeten kunnen. Moeten we dan extra fietspaden aanleggen? En zijn deze dan wel veilig of breed genoeg? Kunnen ouders meefietsen naar school? En hoe komen zij dan op tijd op hun werk? De school kan bijvoorbeeld vroeger open gaan. Of werkgevers kunnen de werktijden aanpassen. Het is hierbij zaak om tot integrale en gedragen oplossingen te komen.’

Stroomversnelling

‘Afgelopen zomer kwam het gezonde verstedelijking-traject in een stroomversnelling. Het college van de gemeente Utrecht stelde een ambitie vast voor het stationsgebied aan de westkant van de stad: de Healthy Urban Boost. Halverwege 2015 volgde de door de gemeenteraad vastgestelde visie. Gezonde verstedelijking is en blijft een thema waaraan Rijkswaterstaat en de gemeente willen blijven werken. De toolbox van POSAD is een tastbaar resultaat van deze ambitie.’

Slimme en Gezonde Stad

‘Onlangs is ons project samengegaan met het programma Slimme en Gezonde Stad van het ministerie van IenM. We werken aan een intentieovereenkomst om een living lab Slimme en Gezonde Stad Utrecht – een test- en ontwikkelomgeving – te starten.’

Verandering als constante

‘Een gezonde stad is voortdurend in ontwikkeling. Utrecht groeit naar 400.000 inwoners. Deze mensen moeten zich allemaal door de stad kunnen bewegen. Tegelijkertijd willen we minder auto’s in de stad. Hoe gaan we dan de mobiliteit van Utrechters regelen? Op dat soort vragen zullen we in samenwerking antwoorden moeten vinden.’