Erkennen van pijn en boosheid bij Energieopslag Norg - Grijpskerk

Grootste opslag van Europa

Het onderzoek van Nynke van Uffelen gaat over klimaatrechtvaardigheid bij de opslag van gas. In de ruimtes bij de gasvelden Norg en Grijpskerk slaat de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) sinds 2022 óók laagcalorisch gas op. Dit doen ze naast de normale gaswinning. Gasopslag Norg is zelfs de grootste gasopslag in Europa. De opslagcapaciteit van beide locaties is acht miljoen m³. Dit is een kwart van het totale Nederlandse gasverbruik van huishoudens per jaar.

Risico’s in opslagplannen

De risico’s van de gasopslag bij Norg en Grijpskerk zijn beschreven in opslagplannen. Denk aan bodemdaling, de kans op aardbevingen en de grenzen waar NAM zich als initiatiefnemer aan moet houden. ‘In de omgeving ligt deze opslag gevoelig,’ merkt Nynke. Voor haar onderzoek interviewde ze vijftien  omwonenden en vijftien ambtenaren van betrokken overheden en onderzoeksinstanties. ‘Het doel van dit onderzoek was om de zorgen van bewoners beter te begrijpen.’ De problemen willen we begrijpen, beschrijven en betrekken bij de onderzoeksvragen.’

Onevenredige verdeling

Energierechtvaardigheid wordt vaak gezien als een eerlijke verdeling van lasten en lusten van energiegebruik. Volgens Nynke begint dit altijd met een goed proces. ‘Toch geeft dat mooie proces niet altijd een rechtvaardige uitkomst. Mensen die niet mogen meebeslissen, kunnen namelijk onevenredig nadeel hebben, zich niet erkend voelen of geen informatie krijgen. Dat is de kern van energierechtvaardigheid. Op lokaal niveau en op wereldniveau kunnen lusten en lasten onredelijk verdeeld zijn.’

Achtergesteld voelen

Nynke concludeerde vanuit de interviews dat rechtvaardigheid vaak gaat over het zich niet erkend voelen als mens. Dat speelde ook bij de gasopslag Norg en Grijpskerk. ‘Omwonenden voelden zich als mens achtergesteld en niet waardevol. Dat zijn gevoelens die ook op cultureel vlak kunnen spelen, bijvoorbeeld bij de boerenprotesten of bij black lives matter.’

In welles-nietes belanden

De oorzaak van de boosheid van omwonenden leverde nieuwe inzichten op. Zo zag Nynke dat het debat tussen de overheid en omwonenden vaak draait om kennis en feiten. ‘Daarmee beland je al snel in een welles-nietes. Toch laten mijn interviews zien dat het daar níet over gaat. Waar het wel om gaat zijn rechtvaardige vergoedingen. Dat sommige huishoudens in het zelfde blok wél geld krijgen en andere niet, omdat sommigen het pas later hebben aangevraagd. Daar zit pijn.’

Erkennen van pijn en boosheid  

Ongelijke behandeling in gelijke gevallen leidt bij veel inwoners tot frustratie, ondervond ze ook. ‘Het weggezet worden als profiteur, wordt diep gevoeld. Ook lijkt voor omwonenden het economisch gewin van anderen boven hun veiligheid te gaan. Mensen merken dat als ze vragen hierover stellen, deze als onbelangrijk worden afgedaan. Pijn en boosheid zijn gevoelens die je als overheid juist wel moet erkennen.’ Om samen verder te kunnen vindt ze het belangrijk om te erkennen dat er meerdere opvattingen van rechtvaardigheid mogelijk zijn. ‘Daarover moeten we in gesprek. Zo kun je samen verder.’

Raamwerk voor rechtvaardigheid

Interessant is volgens haar vooral hoe rechtvaardigheid van beleid kan helpen in ruimtelijke ontwikkelingen. De 5 dimensies van rechtvaardigheid (zie kader 1) bieden hiervoor houvast. ‘Dat is de basis voor het raamwerk dat ik ontwikkeld heb om rechtvaardigheid te meten op een x-as en een y-as (zie kader 2) In mer biedt dat kansen op een beter proces en goede milieuinformatie. Zo kun je aflezen wie de lusten en lasten krijgt en wat andere risico’s voor rechtvaardigheid zijn. Dit helpt om betere keuzes te maken, maar ook om het draagvlak te vergroten. Als een groep wel lasten heeft, maar geen zeggenschap, dan botst dat.’
 

Risico’s onderscheiden  

Risico’s van rechtvaardigheid kunnen zichtbaar gemaakt worden in het raamwerk. Zo kan bijvoorbeeld ongelijkheid van kennis een risico blijken en kan inzichtelijk worden dat rechtvaardigheid voor mensen, dieren, natuur of ecosystemen anders kan liggen. Dat geldt ook voor verschillen die door nabijheid anders gevoeld worden dan op wereldniveau of in de verre toekomst.  

Veel draait ook om de ogenschijnlijk simpele vraag: ‘Krijgt degene met de meeste honger het grootste stuk taart? Of gaat dat naar degene die de taart gemaakt heeft?’

Emoties niet wegwuiven

De les van Nynke is dat emotie in projecten nooit weggewuifd moet worden. ‘Gebruik participatie en inspraak om daarmee aan de slag te gaan. Dat helpt om onrecht aan het licht brengen en daarover met respect in gesprek te gaan. Zo komen we samen verder.’

Meer informatie: mer-nieuws@rws.nl

Paper: Revisiting the energy justice framework: Doing justice to normative uncertainties. Renewable and Sustainable Energy Reviews