Spoed en ondersteuning Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond 2016-2020

Net als in de 5 voorgaande jaren ondersteunde Rijkswaterstaat Bodem+ het Uitvoeringsprogramma (UP) Bodem en Ondergrond – vanaf medio 2017 een combinatie van beide bodemconvenanten en het Uitvoeringsprogramma Structuurvisie Ondergrond – met de inzet van onder andere programma- en projectsecretarissen. Ook boden we huisvesting, communicatie en inkoopprocessen aan. Het UP Bodem en Ondergrond kent eigen rapportage- en stuurlijnen via het Programmateam Bodem en Ondergrond en de Stuurgroep Ondergrond, Grondwater en Bodem.

Bereikte hoofddoelen en resultaten

Van sectoraal naar integraal. Dat was afgelopen jaar wellicht de meest voorkomende uitspraak binnen de wereld van bodem en ondergrond. Dat de maatschappelijke, gebiedsgerichte opgaven centraal staan, is geen nieuw inzicht. Wat 2017 typeert, is het inzicht dat het verbeteren van de samenhang tussen bovengrondse en ondergrondse activiteiten urgent is. Zowel in de vergaderzaal als in de praktijk zien we dat deze 3D-benadering terrein wint. Met de ‘3D-ruimtelijke ordening’ worden de belangen en mogelijkheden vanuit bodem en ondergrond steeds nadrukkelijker meegenomen in de oplossing voor maatschappelijke vraagstukken.

Sterker en breder netwerk
Bodem en ondergrond hebben steeds meer impact op maatschappelijke vraagstukken. Daarom is het ook steeds belangrijker dat bodem en ondergrond goed wordt verankerd in de Omgevingsvisies. We hebben elkaar daarbij nodig en moeten van elkaar leren. Dit leidde er onder andere toe dat het meerjarenplan van het UP is geactualiseerd. Hiermee is de behoefte van de regio, met name op het gebied van de Omgevingswet en Mijnbouwwet, nog nadrukkelijker centraal gesteld. Ook worden burgers en bedrijven steeds meer en eerder meegenomen in de voorbereiding van de plannen en mogelijke alternatieven.

Monitoring: spoedaanpak geheel op schema
De aanpak van diverse spoedlocaties is volgens de gemaakte afspraken waarschijnlijk eind 2020 afgerond. Dit blijkt uit de monitoringsresultaten van 2017. Het aantal locaties waar de bodemsanering nog moet starten, daalde in een jaar tijd van 426 naar 310 van de in totaal circa 1.500 locaties. Het aantal locaties dat is afgerond, steeg in een jaar tijd van 212 naar 397. De planning van de overheden geeft aan dat vrijwel alle locaties uiterlijk in 2020 in uitvoering of afgerond zijn.

Kennis: vernieuwende aanpak
In 2017 pakten we kennisprojecten anders aan. We stuurden meer op vraag dan op aanbod, zoals eerder het geval was. Onderdeel daarvan is de ‘concurrentiegerichte dialoog’, die samen met het programma KIBO wordt uitgevoerd. Om de vraag te bepalen, inventariseerden we eerst alle vraagstukken die spelen in de regio. Dit resulteerde in 4 grote thema’s: bodemkwaliteitszorg, klimaat, Omgevingswet en landbouw en voedsel. Vervolgens organiseerden we nog 2 verdiepende kennisarena’s, waardoor de thema’s steeds concreter werden. Ruim 50 partijen deden hieraan mee. In 2018 gaat deze concurrentiegerichte dialoog door. Daarbij ontstonden verschillende consortia die meedoen aan de aanbesteding.

Geleverde hoofdproducten

Het UP ondersteunde partijen binnen 7 regio’s bij het stevig en integraal verankeren van bodem en ondergrond in de gemeentelijke omgevingsvisies. In 2021 moet elke gemeente in haar omgevingsvisie beschrijven wat de bijdrage van bodem en ondergrond kan zijn aan de maatschappelijke opgaven.
In 2017 zijn zes verkenningen uitgevoerd naar thema’s die relevant zijn voor de verdere invulling van de afgesproken ambities: grondwater, bodemdaling, bodem in de landbouw, geothermie, bodemenergie en kabels & leidingen. Daarnaast zijn of worden activiteiten opgepakt die zich richten op drinkwater en mijnbouw. In iedere verkenning is een analyse gemaakt van de opgave, de betrokken partijen en de lopende activiteiten.
Het Strategisch programma UP STRONG, het UP Convenant Bodem en Ondergrond en het Convenant Bodem en Bedrijfsleven zijn ondergebracht in één gezamenlijk programma: het Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond.
Door de vervlechting met STRONG zijn steeds meer onderwerpen van belang voor waterschappen. Bijvoorbeeld grondwater, bodem- en watersysteem en waterkwaliteit. De themagroep Grondwater en Ondergrond van de Unie van Waterschappen organiseerde, met ondersteuning van het UP, een succesvolle sessie om bodem en ondergrond op de bestuurlijke agenda van de waterschappen te krijgen.
De masterclass ‘Meervoudige financiering’ werd 4 keer georganiseerd. Hiervoor werden ‘masters’ uit diverse sectoren uitgenodigd. Tijdens de masterclasses ontstonden diverse ideeën. Bijvoorbeeld een door private partijen te ontwikkelen investeringsfonds. Of het creëren van nieuwe functies voor stortplaatsen. Op zo’n stortplaats kan geld worden verdiend met het opwekken van stroom uit zon. Dat geld kan bijvoorbeeld worden geïnvesteerd in bodemsanering. De masterclass is een samenwerkingsprogramma tussen het UP, de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie.
Communicatie verbindt alle onderwerpen, bijvoorbeeld op de website. De nieuwsbrief zorgde in 2017 4 keer voor verspreiding van kennis en praktijkvoorbeelden onder de directe stakeholders. Daarnaast zijn de eerste stappen gezet voor een communicatiecoalitie. Hierin zullen niet alleen de convenantspartijen samenwerken op het gebied van communicatie, maar – waar relevant – ook overige betrokkenen uit de ‘bodemwereld’.