Duurzame samenwerking bij renovatie Spooldersluis
Duurzaamheid
Bij de renovatie van het Spooldersluiscomplex werkte de focus op duurzaamheid in de aanvraag van Rijkswaterstaat door in het ontwerp van aannemerscombinatie Le Chêne. Intensieve samenwerking tussen beide partijen hielp om de plannen ook snel ten uitvoer te brengen. Het resultaat: een aanzienlijk lagere CO2-uitstoot dan bij traditionele renovaties. Projectmanagers Gosse Tjalsma (Rijkswaterstaat) en Jouke van Dijk (Le Chêne) blikken trots terug.
Het Spooldersluiscomplex in Zwolle is gebouwd in 1963. Net als bij honderden andere sluizen, bruggen en tunnels uit diezelfde periode zorgde lang en intensief gebruik voor een toenemende kans op storingen. Rijkswaterstaat werkt daarom aan grondige vernieuwing van al deze objecten. In de vernieuwingsaanpak speelt naast veiligheid en betrouwbaarheid ook duurzaamheid een belangrijke rol. De duurzame keuzes voor al deze projecten maken samen een groot verschil. Zo ook bij de Spooldersluis, die binnen deze enorme opgave als eerste sluis volledig gerenoveerd is. Projectmanager Gosse Tjalsma kijkt hier trots op terug. ‘Wij hebben laten zien dat duurzaam renoveren echt kan en dat duurzaamheid en technisch robuust werken prima samengaan.’
Gosse Tjalsma, projectmanager Rijkswaterstaat
Duurzaamheid is een manier van werken
Het projectteam was ervan doordrongen dat duurzaamheid geen losse maatregel is, maar een manier van werken die in het hele proces terugkomt: van planfase tot contractvoorbereiding én uitvoering. Tjalsma: ‘In de aanbesteding schreven we al verschillende duurzaamheidsmaatregelen voor in een set van eisen met als belangrijkste doel om de CO2-uitstoot te beperken. Bijvoorbeeld hergebruik van sluisdeuren en brugdelen, een A-label voor het bediengebouw met isolatie en een hybride warmtepomp, gebruik van energiezuinige componenten, waaronder ledverlichting met detectie, en minimaal 30% inzet van elektrisch en hybride materieel. Daarnaast konden geïnteresseerde marktpartijen onder meer punten scoren voor de duurzame prestaties van hun aanbieding, in de vorm van een MKI-waarde (milieukostenindicator). Zo maakten we duurzaamheid meetbaar en bespreekbaar in alle ontwerpkeuzes. Tegelijk hielden we rekening met ecologie. Zo hebben we de spouwmuren van het bediengebouw niet geïsoleerd omdat daar dwergvleermuizen in zitten en hebben we paalkasten geplaatst om ze tijdens de werkzaamheden extra schuilplaats te bieden.’
"Deze machines zijn ook waardevol voor volgende projecten"
Jouke van Dijk, projectmanager Le Chêne
Uitvraag werkt door in ontwerp
Aannemerscombinatie Le Chêne (Van den Herik, BAM en Spie) won de aanbesteding. Projectmanager Jouke van Dijk legt uit dat de uitvraag hen hielp om ook na de gunning bewust bezig te blijven met duurzaamheid. ‘Gedurende het hele ontwerpproces spiegelden we onze keuzes steeds aan onze aangeboden MKI-waarde. Zo lukte het ons om daar echt onder te blijven. Dit werd ook bevestigd door de toetsen van Rijkswaterstaat. De MKI voor de realisatie was 13% lager dan de inschrijving. De set van eisen hebben we naar tevredenheid verwerkt in onze werkplannen voor de uitvoering. Dit heeft onder meer geleid tot 21% reductie in het elektraverbruik. Het gebruik van emissieloos materieel sluit bijvoorbeeld ook goed aan bij de duurzaamheidsdoelstellingen van onze eigen organisaties. We zetten volledig elektrische machines in – zoals diverse graafkranen, een wiellader en een knikmops – en hybride varianten, zoals een hoogwerker. Deze machines zijn ook waardevol voor volgende projecten.’
Renovatiewerkzaamheden aan de Spooldersluis
Geleerde lessen delen
Ook Tjalsma ziet dat de impact van een duurzame aanpak verder gaat dan dit ene project. ‘Instrumenten als de MKI-waarde en de CO2-prestatieladder zijn inmiddels al verder ontwikkeld binnen Rijkswaterstaat en worden nu breder ingezet in de samenwerking met de markt. En onze duurzaamheidsadviseur is bijvoorbeeld ook betrokken bij volgende sluizenprojecten in de vernieuwingsopgave. Zo kan zij geleerde lessen uit evaluaties meteen doorgeven. Bijvoorbeeld dat het goed werkt om als opdrachtgever aan de voorkant duidelijke eisen te stellen.’ Van Dijk bevestigt dit: ‘Doordat in het voortraject al weloverwogen keuzes gemaakt waren voor duurzaamheidsmaatregelen, konden wij onze innovatiekracht richten op snelheid.’
Tempo maken door intensieve samenwerking
Die snelheid is alleen al van belang vanwege de omvang van de totale vernieuwingsopgave. In het geval van de Spooldersluis kwam daar nog bij dat de doorlooptijd voor de uitvoering beperkt was door zwaarwegende factoren uit de omgeving, zoals het broedseizoen, het hoogwaterseizoen en het hoogseizoen van de recreatievaart. ‘Om voldoende tempo te maken, speelde intensieve samenwerking tussen Rijkswaterstaat en Le Chêne een sleutelrol’, vertelt Van Dijk. ‘Rijkswaterstaat-toetsers voor het ontwerp keken bijvoorbeeld in een vroeg stadium al mee bij onze ontwerpkeuzes. Zo konden we tijdig bijsturen. Dat heeft veel minder impact dan wanneer je aan het eind van de ontwerpfase pas te horen krijgt dat het anders moet.’
"Samenwerken is een combinatie van aansturen en persoonlijk contact"
Veel contact leidt tot betere plannen
Om die samenwerking te bevorderen staken beide partijen er aan de voorkant veel energie in om elkaar te leren kennen. Van Dijk: ‘Samenwerken is een combinatie van aansturen en persoonlijk contact. Daarom begonnen we meteen al met gezamenlijke projectstart-ups per discipline. En met wekelijkse samenwerkdagen. Niet alleen de IPM-teams (integraal projectmanagement), maar ook bijvoorbeeld ontwerpers en toetsers werkten met elkaar in dezelfde ruimte. Veel contact tijdens de voorbereiding leidt tot betere plannen en een betere uitvoering. Dat merkte ik bijvoorbeeld bij het aankopen van de aandrijving voor de sluisdeuren. Toen hebben we echt samen besloten welk systeem het best toepasbaar was voor de Spooldersluis. Zo hebben we gekozen voor gesloten bewegingswerken, waardoor er geen smeermiddel in het milieu komt.’
Serious game geeft inzicht in verschillen
Om samen als één team op te treden is onderling begrip nodig. Dit ontstond bijvoorbeeld tijdens een gezamenlijk gespeelde serious game, onderdeel van de aanbieding van Le Chêne. Van Dijk: ‘We hebben samen de procedures uitgespeeld die we volgen in het geval van onvoorziene situaties. In het spel zie je hoe verschillende mensen reageren. Dan ben je voorbereid als zo’n situatie zich daadwerkelijk voordoet.’ Tjalsma vervolgt: ‘Je begrijpt de verschillen tussen de partners ook beter. Le Chêne heeft bijvoorbeeld een meer pragmatische aanpak, gericht op een snelle oplossing. Wij denken eerst langer na om het totaalplaatje scherp te krijgen. Het een is niet beter dan het ander, maar zulke inzichten helpen om rekening te houden met elkaar.’
Snel schakelen uit vertrouwen
Samenwerken vraagt ook om flexibiliteit, stelt Van Dijk. ‘Hoe goed je ook voorbereid bent, je loopt altijd ergens tegenaan. Zo ontdekten wij dat de sluisdeuren minder goed waren dan we op basis van vooronderzoek dachten. Dan kun je kiezen tussen een snelle oplossing met een beperkte levensduur en een grondigere, duurzamere oplossing die nu meer tijd en geld kost. Daarbij moet je soms snel schakelen en is er onvoldoende tijd om procedures zorgvuldig te doorlopen.’ Tjalsma: ‘Dan moet je samen een keuze maken en elkaar vertrouwen dat het goed komt. De gekozen oplossingen zorgen ervoor dat de sluis de komende decennia betrouwbaar blijft werken, met minder milieu-impact in de onderhoudsfase.’ Het advies van de twee projectmanagers: ‘Zoek elkaar vanaf het begin op, bespreek het open als je ergens tegen aanloopt en leer elkaar ook persoonlijk kennen. Het zijn de mensen die het moeten doen. Als duurzaamheid gedurende het hele proces hand in hand gaat met samenwerken, kunnen we projecten snel én toekomstbestendig uitvoeren.’