Stagnatie in grondverzet en baggeren door PFAS
Het jaar 2019 werd gedomineerd door de stikstof en PFAS-in grond crisis. Hierdoor vertraagde de bouwopgave verder, stokte het grondverzet op veel plaatsen in het land en stagneerde vooral het onderhoudsbaggeren in vaarwegen en watergangen. Dit gaf veel maatschappelijke onrust en discussie, tot een staking van boeren, bouwers en grondverzetters op het Malieveld aan toe, en genereerde veel media-aandacht. Dit alles vergde veel extra inzet van alle betrokken overheden.
Maar ook andere bodemonderwerpen waren zeer regelmatig onderwerp van gesprek in de Tweede Kamer en in de media. Denk aan het hergebruik van grond en baggerspecie in diepe plassen, milieu-incidenten met thermisch gereinigde grond, de voortgang van de bodemsaneringsoperatie, de veiligheid en het functioneren van bodemenergiesystemen, bodemverontreiniging door rubberkorrels van kunstgrasvelden en de oplossingen die het bodem- en grondwatersysteem kan bieden via klimaatadaptatie in het veranderende klimaat. Dit toont aan dat het bodem-grondwatersysteem inmiddels weer volop hernieuwd in het middelpunt van de belangstelling en het maatschappelijke debat staat. Maar het toont ook dat de grenzen van dit systeem steeds vaker worden bereikt of overschreden, en het bodem- en grondwaterbeleid richting de toekomst nog lang niet af is en verdere vernieuwing vraagt.
Bovenstaande dynamiek betekende dat we onze deskundigheid volop kon inzetten. Het vroeg gelijktijdig veel van onze flexibiliteit en wendbaarheid. Het grootste deel van de mijlpalen en doelen uit ons werkplan 2019 konden we daardoor toch realiseren, met wat extra steun door extra inkoop van adviesdiensten.
De Aanvullingswet en het Aanvullingsbesluit bodem Omgevingswet zijn inmiddels goedgekeurd door de Tweede Kamer en liggen ter behandeling in de Eerste Kamer. De ontwerp-Aanvullingsregeling bodem Omgevingswet nadert voltooiing ter internetconsultatie. De beleidsevaluatie naar het stelsel van kwaliteitsborging in het bodembeheer (kwalibo) zal in het eerste kwartaal van 2020 worden opgeleverd.
We hadden in het voorjaar en de zomer van 2019 wederom te maken met zichtbare gevolgen van klimaatverandering op het bodem- en watersysteem. Zo lieten lage grondwaterstanden niet eerder ontstane verzakkingen van huizen zien in het oosten van het land. De stresstesten bij zowel lokale overheden als binnen Rijkswaterstaat zijn in volle gang. Het Uitvoeringsprogramma Convenant bodem en ondergrond had een productief jaar en de effecten van de inspanningen van de convenantspartijen gericht op een duurzaam beheer en gebruik van bodem en ondergrond zijn duidelijk(er) zichtbaar. Allereerst door opschaling van alle ontwikkelde instrumenten, maar vooral ook door het leggen met de verbinding met bestaande netwerken en kennisvelden.
Rijkswaterstaat Bodem+ was betrokken bij de beantwoording van 400 - 500 kamervragen en het maken en actualiseren van het Tijdelijke handelingskader PFAS. Hierdoor besteedden we in 2019 nog meer capaciteit aan de beleidsondersteuning van IenW dan voorgaande jaren én vooraf gepland. Door uitstel van de Omgevingswet naar 2021 kon dat.
Verzoeken voor voorlichting over en implementatieondersteuning bij de Omgevingswet (Ow) blijven nog beperkt, maar verwachten we richting 2020 in toenemende mate. Tegelijkertijd blijven vragen en adviesverzoeken over de huidige regels door decentrale overheden nog gewoon doorgaan, ook komende jaren.
Belangrijke resultaten in 2019
In 2019 zijn belangrijke producten opgeleverd en lijnen uitgezet voor de herorganisatie van verantwoordelijkheden, de beleidstransitie en de kennisinfrastructuur in ons beleidsveld. Het ontwerp-Aanvullingsbesluit bodem Omgevingswet werd eind 2019 goedgekeurd in de Tweede Kamer en zal samen met de Aanvullingswet begin 2020 worden behandeld in de Eerste Kamer. De ontwerp-Aanvullingsregeling bodem Omgevingswet nadert voltooiing ter internetconsultatie.
De bevoegde overheden die betrokken zijn bij de Wet bodembescherming blijven op koers voor afronding van de spoedopgave op het gebied van bodemsaneringen, maar een verdere versnelling in 2020 zal nodig zijn. Ook Rijkswaterstaat zelf heeft haar eigen MeerjarenProgramma Bodemsanering inmiddels afgerond en belegt de verdere afronding sinds 2019 bij de regionale directies. Bij veel provincies en gemeenten lopen trajecten om de bodemtaken in 2021 ‘warm’ over te dragen aan de gemeenten. Voor kennisontwikkeling en –innovatie is inmiddels 8,2 miljoen euro geïnvesteerd in 32 regioprojecten en 30 kennisprojecten. Daarbij zijn in totaal ruim 180 decentrale overheden betrokken. In novermer 2020 vieren we de successen van het Convenant Bodem en Ondergrond op een Flexival en worden de bestuurlijke afspraken gemaakt voor de periode vanaf 2021.
Meer dan andere jaren was in 2019 inzet nodig om stagnaties in het hergebruik van grond en baggerspecie volgens de vigerende regelgeving te verhelpen. We werkten zeer actief mee aan het Tijdelijke handelingskader PFAS van juli 2019, geactualisatie daarvan in december en inrichting van een landelijk Kennisplein PFAS. Om de stagnatie in de afzetmarkt van thermisch gereinigde grond vlot te trekken ondersteunden we de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILenT) en het ministerie van Infrastuctuur en Waterstaat (IenW) bij het in beeld brengen van de voorraden van thermisch gereinigde grond bij betrokken bedrijven. Het nieuwe milieuhygienische toepassingskader hergebruik in diepe plassen is bijna gereed, evenals de landelijke inventarisatie van AEC-bodemas werken en monitoring daarvan. De eindconcept-versie van de beleidsevaluatie kwaliteitsborging in bodembeheer werd in december 2019 opgeleverd door Min IenW.
De baten en kansen van het bodem- en grondwatersysteem zijn inmiddels goed verankerd in het Deltaprogramma, spoor Ruimtelijke adapatatie. Daar werken we stevig aan mee. Ook bodemdaling staat, zeker na de extreem droge zomers van 2018 en 2019 en toenemende zorgen van CO2 uitstoot en aandacht hiervoor in het Klimaatakkoord en de Klimaatwet. Wij focussen ons daarbij op het Nationaal kennisprogramma bodemdaling en het Nationaal Kennisprogramma Water en Klimaat (NKWK).
Organisatorisch klaar voor de toekomst
Rijkswaterstaat WVL stelde in 2018 ook een Strategisch Personeelsplan 2018 vast met de titel ‘WVL in actie: op naar 2023’. Hierin zijn de organisatorische speerpunten benoemd en de gevraagde competenties en vaardigheden van onze mensen geduid. Als onderdeel van Rijkswaterstaat conformeert Bodem+ zich aan dit plan en de HRM-opgave die er ligt. Vooral nieuwe instroom van jonge collega’s is voor ons een aandachtspunt.
De vier thema’s waar we als WVL de komende jaren specifiek de focus op leggen, omdat sprake is van de grootste transitie richting 2023, zijn:
• duurzame leefomgeving;
• omgevingswet;
• technologische ontwikkelingen;
• vervanging en renovatie.
In 2019 troffen we de voorbereidingen zodat onze bodemhelpdesk in 2020 volledig onderdeel wordt van het landelijke Informatiepunt Omgevingswet. Verder versterkten we de samenwerking met de programma’s Aan de Slag met de Omgevingswet en het landelijke Deltaprogramma spoor Ruimtelijke adaptatie. Hierdoor worden de baten en kansen van het bodem- en grondwatersysteem inmiddels goed meegenomen in deze programma’s en neemt onze kennis over grondwater, klimaatadaptieve gebiedsontwikkeling en bodemdaling toe.
Tevreden klanten en klantcontacten
Vraaggestuurd werken en klanttevredenheid staan hoog in ons vaandel. Daarom voeren we voor veel van onze projecten en activiteiten klanttevredenheidsmetingen uit. Gemeten resultaten vertalen we terug naar ons werk. Hieronder vindt u een overzicht van de metingen in 2019:
De regionale accountmanagers van Rijkswaterstaat Bodem+ voerden in 2019 circa 50 accountgesprekken met provincies, gemeenten, waterschappen en omgevingsdiensten. Het Uitvoeringsteam Bodemconvenant bracht 39 werkbezoeken aan bevoegde overheden Wbb (Wet bodembescherming). Het management van Rijkswaterstaat Leefomgeving voerde 18 accountgesprekken met directeuren van verschillende omgevingsdiensten. De signalen uit al deze gesprekken vertalen we naar verbetervoorstellen voor beleidsontwikkeling, bodemwet- en regelgeving en bodemimplementatie.
Onze website had in 2019 in totaal circa 1.154.000 pageviews door ruim 145.000 bezoekers. Onze LinkedIn-groep Nederlandse Bodem Professionals bleef stabiel op 2.689 leden. Onze LinkedIn-groep Bewust Bodemgebruik bleef stabiel op 1.941 leden.
Natuurlijk kenden we ook tegenslagen. Zo liepen enkele projecten vertraging op. De aansluiting van het Meldpunt bodemkwaliteit op de Inspectieview Milieu van de ILenT liep verdere vertraging op en zal pas in kwartaal 1 van 2020 worden gerealiseerd. Het volledige herontwerp van onze ict-applicatie NSCG is doorgeschoven naar 2020 door herprioritering en capacieitsgebrek. Nieuwe releases van de toets- en validatieservice BoToVa vergen meer tijd en capaciteit dan gewenst, door de huidige wijze van applicatiebeheer. Tot slot liep de start van een nieuw op te richten Kenniscentrum Conventionele Explosieven verdere vertraging op doordat de financiering en opdrachtverlening nog niet geborgd zijn.
Afronding projecten en taken
Om vernieuwingen in ons werk door te kunnen voeren, zijn er in 2019 diverse projecten afgerond, beëindigd of gereduceerd. Dat was met name het geval binnen de thema’s ‘bodemconvenant’ en ‘kennisoverdracht’. Want Rijkswaterstaat Bodem+ is en blijft een opdracht met een budgettair plafond.
In 2019 hebben we de volgende werkzaamheden afgerond, beëindigd of gereduceerd:
- door het zeer beperkte aantal bodemsaneringen in de werkvoorraad is de programmatische aanpak van het MeerjarenProgramma Bodemsanering Rijkswaterstaat is beëindigd en belegd in de reguliere werkprocessen van aanleg- en onderhoud door Rijkswaterstaat, de uitkomst van dit programma over boekjaren 2011-2018 is gerapporteerd aan het ministerie van IenW waarna Rijkswaterstaat decharge kreeg voor deze taak;
- de ondersteuning van het Uitvoeringsprogramma Bodemconvenant is met circa 1,5 fte verminderd, vanuit de transitiegedachte is het wenselijk dat betrokken decentrale overheden in toenemende mate zelf meer activiteiten oppakken;
- het beheer van de WKOtool.nl is in juli 2018 overgedragen aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), eind 2019 is ook de hosting van de bodemkaartlagen in deze WKO-tool via RWS-CIV overgedragen;
- alle actieve dossiers Wbb-kostenverhaal zijn afgerond, we volgen nog 3 dossiers op monitoringstatus. Er komen nauwelijks nieuwe zaken bij vanuit decentrale overheden;
- de inzet van onze eigen capaciteit op de kwaliteitsimpuls POKB (Platform Overheid en Kwaliteit Bodembeheer) is gereduceerd en wordt na 2020 gestaakt;
- de inzet van onze eigen capaciteit op het initiatief Bewust Bodemgebruik is gereduceerd en onze financiele bijdrage wordt na afloop van het huidige contract tot mei 2021 niet verlengd;
- de projectsite www.bidon.info is offline gezet en de financiele bijdrage aan het BIDON-project (Bodem Informatie Delen tussen Overheid en Netbeheerders) is ingetrokken;
- onze secretariële inzet op het Nationale Betonakkoord is beëindigd.
