Spoed en ondersteuning Uitvoeringsprogramma Bodem en Ondergrond 2016-2020

Borgen. Verbinden. Afronden. Overdragen. Doorgeven.

Borgen. Verbinden. Afronden. Overdragen. Doorgeven. Deze woorden stonden centraal bij het UP in 2020. De convenantspartijen werken inmiddels tien jaar samen en dit jaar is het moment gekomen om de ondersteuning vanuit het Uitvoeringsprogramma (UP) af te sluiten. En dat vraagt voorbereiding. Kennis en producten moeten worden geborgd en toegankelijk gemaakt voor de decentrale overheden en netwerken. Andere activiteiten zijn nog niet afgerond en moeten door blijven lopen. De taak van dit jaar was dan ook om te zorgen voor een goede overdracht, en de verbinding te blijven leggen met andere domeinen. Het UP zal ophouden, maar haar kennis, ervaringen, projecten, producten en netwerken blijven beschikbaar voor de samenwerking binnen en buiten de sector.

De resultaten van ‘Vijf jaar werken aan bodem en ondergrond’ door het Uitvoeringsprogramma Convenant Bodem en Ondergrond is samengevat in dit E-magazine.

Bereikte hoofddoelen en resultaten

Overdracht aan (kennis) netwerken

Afgelopen jaar zagen we dat een aantal regionale bodemnetwerken om ons heen volwassen werden. Zo hebben zij verbindingen gelegd met bijvoorbeeld netwerken in energie, klimaat en landbouw. Bodem wordt daardoor steeds beter integraal onderdeel van gesprek bij visie en planvorming op deze thema’s en bij ruimtelijke inrichting. Die succesvolle netwerken hebben het vermogen zichzelf verder te organiseren en uit te breiden. Een aantal regionale netwerken heeft echter nog wel behoefte aan ondersteuning in kennis, capaciteit en middelen bij het doorgroeien in de verbindende rol die ze vervullen. Dit wordt ondersteund door de kennisinfrastructuur, gericht op regionale kennissteunpunten. Dit wordt vanaf 2021 opgezet en zal onderdeel uitmaken van de bestuurlijke afspraken voor Bodem en Grondwater.

Afronding Spoedoperatie

In 2020 ronden we de laatste monitoringsronde af rond de voortgang van de locaties die in 2016 zijn aangemerkt als spoedlocaties voor sanering. Dit loopt voorspoedig: de helft van de locaties is afgehandeld en 43 procent is in uitvoering (inclusief veel van de locaties die na 2015 nog zijn toegevoegd). De laatste 7 procent is nog niet gestart. Het gaat dan om de meest complexe locaties, waar gezocht wordt naar creatieve financieringsvormen. Hierop is wel veel inzet van de bevoegde overheden. Het is nu werken aan draagvlak en draagkracht van de eigenaren voor de uitvoering.

Transitie naar integrale aanpak

Samen met Drift deden we een onderzoek naar de het integraal meenemen van bodem en ondergrond bij maatschappelijke opgaven (zoals eerder genoemd in dit jaarbericht). Dit onderzoek heeft geleid tot een Transitieagenda voor Bodem en Ondergrond met een aantal aandachtspunten voor het vervolg hiervan. Duidelijk is dat deze transitie nog lang niet is afgerond, en dat het zich niet laten sturen. Voor het vervolg is het goed meer aandacht te besteden aan het ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal en het verankeren van de geleerde lessen. De zoek- en leerprocessen op kleine schaal worden vertaald naar het doorbreken van de dominante manier van denken, doen en organiseren, bijvoorbeeld door inbedding in wet- en regelgeving. Zo kunnen we de stap maken van het uitvoeren van pilots naar het mainstream maken van dat integraal werken.

Overdracht aan werkgroep Afspraken

Een groot gedeelte van de overdracht van de UP-activiteiten ging via de Werkgroep Afspraken, die is gericht op de bestuurlijke afspraken Bodem en Grondwater na 2020. Zo konden we zorgen voor de aansluiting met het UP richting het tussenjaar (2021) en uiteindelijk met de nieuwe bestuurlijke afspraken. Het UP heeft hiervoor input geleverd zodat de Werkgroep het kan benutten voor het proces van de vervolgafspraken.

Geleverde hoofdproducten

Hieronder vindt u enkele voorbeelden van de producten en resultaten waar we in 2020 aan hebben gewerkt. Op onze website staan meer voorbeelden. 

Kennis overdracht

Het UP financierde jaarlijks diverse projecten op het gebied van Kennis. Het is belangrijk (nu meer dan ooit) om deze kennis goed over te dragen. Het resultaat? Uit sommige grote kennisprojecten kwam een vervolgvraag voor verdiepend onderzoek naar voren, die werd uitgezet via de lagere overheden. In 2020 heeft dit geresulteerd in zo’n dertig regionale, kleinere projecten, gespreid over Nederland. Alle kennisproducten uit het kennisspoor van het UP zijn te vinden op https://www.bodemplus.nl/bibliotheek.

Afbouw Nazorg

De nazorg van de verontreinigde IBC-locaties (Isoleren, Beheersen en Controleren) zal waar mogelijk verder worden afgebouwd. In Communities of Practice delen gemeenten, provincies, kennisinstituten en adviesbureaus kennis over deze afbouw. Via een vouchersysteem konden beheerders van nazorglocaties de kennis inkopen vanuit een groep van publiek-private deskundigen. Er wordt met een Impulsteam gewerkt aan een aantal aanvullende ondersteunende activiteiten om de nazorglasten verder te verlagen.

Grondwaterkwaliteit

De Kaderrichtlijn Water (KRW) stelt dat er geen achteruitgang mag zijn in grondwaterkwaliteit. Mede door een aantal droge zomers is de bewustwording van het belang van het bodem- en watersysteem en een volledige gebiedsbenadering toegenomen. Dat vraagt om regionale samenwerking tussen provincie, gemeenten en waterschappen op gelijkwaardige basis. Afgelopen jaar ondersteunde het UP diverse trajecten om hier ervaring mee op te doen. Met het programma ‘Aan de slag met de Omgevingswet’ werkten we aan het concretiseren van vrijwillige programma’s rond grondwater middels een navigator. We maakten een visual ‘Grondwater, onze onzichtbare verbinder’ , zodat het gelijkwaardige gesprek over regionale grondwateropgaven goed kan worden gevoerd. We werkten samen met Nationaal Kennisprogramma Bodemdaling aan Actief Grondwaterpeilbeheer in bebouwd gebied. Hoe kun je eenvoudig het waterpeil sturen om bodemdaling te beperken. 

Mijnbouwwet – Omgevingswet

De Mijnbouwwet gaat niet op in de Omgevingswet. Juist op energiegebied spelen de mijnbouwactiviteiten, dus dit werkt door in het domein van provincies en gemeenten. Geothermie valt bijvoorbeeld onder de bevoegdheid van het ministerie van Economische Zaken, maar heeft raakvlakken met grondwater, drinkwater en warmtenet-ontwikkeling. Dit jaar hebben we, in een traject met de ministeries van Economische Zaken en Infrastructuur en Waterstaat, provincies, gemeenten en brancheorganisaties, een advies geschreven om die twee wetgevingen beter op elkaar aan te sluiten. Aan de andere kant zijn decentrale overheden geïnformeerd waar de mogelijkheden liggen op het gebied van mijnbouw.

Om de verbinding te leggen tussen bodem en de Regionale Energie Strategieën (RES) is in 2020 het onderzoekrapport afgerond ‘Van scandata naar bruikbare informatie RES en RSW’.

Communicatie over overdracht en afronden

Helaas konden veel fysieke bijeenkomsten dit jaar niet doorgaan, maar daar zijn gelukkig andere vormen voor gevonden, eindigend in het Follow UP Festival (‘Samenwerken geeft veerkracht aan de bodem’) op 25 november 2020. Verder hebben we een infographic gemaakt met alle communicatielijnen, om mee te geven aan de Werkgroep Afspraken. We hebben artikelen ‘buiten de bodem’ georganiseerd, zoals in vakbladen EnergiePlus en Rooilijn. En we maakten, als klap op de vuurpijl, twee e-magazines die de resultaten van het UP helder belichtten.

Het Uitvoeringsprogramma Convenant Bodem en Ondergrond draagt over

Het belangrijkste doel in ons werkplan 2020 was de overdracht. We maakten dat toen er nog geen sprake was van corona-maatregelen. Ondanks alles is vrijwel het hele plan uitgevoerd; dat verdient zeker een compliment voor het samenwerkingsverband. Al met al is het geweldig om te zien wat er de afgelopen tien jaar allemaal is gebeurd, tot in de haarvaten van de regio’s. Het UP heeft daarbij kunnen helpen door te agenderen, signaleren en actief te ondersteunen.

De toekomst van bodem en ondergrond zit wat ons betreft in integraal werken, het blijven leggen van verbindingen en samenwerken. We zijn al een heel eind op weg; we hebben veel kennis ontwikkeld, inzichten opgedaan, netwerken gesteund, projecten in de regio gestimuleerd en nog veel meer. Nu is het tijd om het stokje door te geven, zodat dat allemaal op de goede plek terecht komt.

Al met al hebben we een golf gecreëerd, een energie gestart, een web van samenwerking en netwerken gesponnen. Hierop kunnen partijen ook lang ná het UP nog blijven surfen om de kennis en ervaring op te halen.